Home /  mærkesager /  kultur og fritid /  punktskrift /  punktskrift som sprog /  braille / 

Braille

Ilitsoqqussaralugu oqaatsit inunnut tunissutaapput nalinginnaasumik taarserneqarsinnaanngitsut. Kisianni oqaatsinik allanik ilinniarnikkut amerlanernik tunissisutisisoqarsinnaavoq aamma puiaaneq pitsanngorsarneqartuarsinnaavoq, taamaalillutik oqaatsit aaqqatitut naammagisatut ilerlutik. Inuit ilaat tusilartunngornermikkut tappigernermikkulluunniit oqaatsitigut eqqorneqartarput. Tappiitsut isigiarsuttullu meeqqat atuarfianni allattaatsimik ilikkarnerannit allaanerusumik allattaaseq pissarsiarineqartussaavoq. Kisianni inuttulli allatut atuffaritsigilerlutillu allallaqqitisigilersarput, minnerunngitsumik Frankrigimiu Luois Braille 1809-nu januaarip ulluisa sisamaanni ukiut 200-t matuma siorna inunngortoq pissutigalugu.

Braille pingasuinnarnik ukioqarluni tappigerpoq qujanartumillli ilinniartitsisoq siumut isigisoq pissutigalugu atuarfimmi nalinginnaasumi aallarteqqaarpoq. Braille silassorissutsini pissutigalugu klassimi pikkorinnersanngorpoq. Qulinik ukioqarluni Parisimi Tappiitsunut Ilinnniarfiimmit tiguneqarpoq; Suliassaqarfimmi tamatumani Frankrigimi siuarsimasorujussuupput. Tassani Braillep pappilissamut issusuumut reliefinik naqinnerit atorlugit atuakkiat ungalunut passukkuminaatsorsujussuarnik puulinnik atuarneq ilinniarpaa. Suliassaq tiguartissutigilluinnarpaa: tappiitsunut naqinnernik nutaanik inussat nuuinik attorlugit malugineqarsinnaasunik toorninnguanik tunngaveqartunik tappiitsunut naqinnernik ineriartortitsinissaq. Toornerit taakku terningimi immeraassummi 6-itut ittunik aaqqissuuppai. Toornerit arfinillit taakku akuleriiaarnerisigut naqinnerit, matematikkimi ilisarnaatit aamma tappiitsunut nuutit taamakkerpai. Taamaattumik tappiitsunut naqinnerit nalinginnaasumik naqinnerunngillat, kisiannili naqinnernut nalinginnaasunut ilisarnaataapput.

Braillep atortut 16-inik ukioqarluni pilersippai piffissallu ingerlanerani akuerineqarput; kisiannili 1854-imi Frankrigimi aatsaat pisortatigoortumik akuerineqarput, Braillep siusippalalamik toquneraniit ukiut marluk qaangiuttut. Brialle illoqarfimmi inunngorfimmini Couvrayimi ilisaavoq, kisianni ukiut 100-ngajaat qaangiuttut Parisimi nunami tusaamasarsuit soorlu Rousseau, Voltaire aamma Marie Curep sanianni Panthéonimi ilisaavoq. Kisianni assai Couvrayimiiginnarput. Nunap immikkoortortarmiut illoqarfiillu pingaarnersarmiut akornanni isumaqatigiissut eqqumiitsoq.

Tappiitsunut naqinnerit Danmarkimi ingerlaannaq akuerineqanngillat; ukiut 100-t matuma siorna tikillugu naqinnerit reliefit - aamma Danmarkimi - ornigineqarnerupput, tassa allattaaseq malugalugu ilisarineqarsinnaasoq aamma isiginnaasut saavannisut latinerisut naqinnerit atorlugit allatat assilineqartarput. Kisianni tappiitsunut allattaaseq atoruminarnerujussuuvoq maannakkullu Danmarkimi meeqqanik tappiitsunik tamanik atuartitsinerni aalajangersimasumik atorneqartarpoq. Inuit kingusissukkut tappigersimasut tappiitsunut allattaaseq ilinnianngitsoortarpaat taamaalillutillu imminnut salloqittartarlutik, ilaatigut tappiitsunut allattaaseqarluni kiffaanngissuseqalersarneq, inussat atorlugit atuarsinnaaneq, assersuutigalugu nakorsaatit puuannik atuarsinnaaneq imaluunniit nerisassiornissamut najoqqutassat qanoq allassimanersut atuarsinnaalerlugit. Danmarkimi tappiitsunut allattaatsimik atuisartut 500-t missaanniipput Kalaallit Nunaannilu atuisartut ikittuinnaapput.

Danmarks Blindebibliotekimi teknologikkut periarfsisat nutaat atorluarnissaat paasineqarsimavoq. Atuakkamik tappiitsunut allattaatsimik allatamik, cd-mut immiussamik atuffassissummik imaluunniit nipitalikkamik mp3-mik tusarnaarneqarsinnaasumik inniminniisoqarsinnaavoq. Aammattaaq tappiitsunut allattaatsimik atuartartut RoboBraille-tjeneste atortarpaat, e-mailikkut sullissinermik tunngaveqartoq, allatanik elektroniskiusunik tappiitsunut naqinninngortitsisartoq aamma pappilianngorlugit anisitsisinnaasoq imaluunniit tappiitsunut allattaaseq atorlugu takutinneqartunngorlugu atuarneqarsinnaasoq atorneqarsinnaavoq. Sullissineq Danmarkimi Synscenter Refsnæs aamma suliffeqarfik tikikkuminassutsinik immikkut ittumik suliaqartartup Sensus ApS-ip akornanni suleqatigiittoqarneratigut ineriartortinneqarsimavoq. Sullissineq taanna akeqanngilaq.

Taamaalilluni tappiitsunut allattaaseq allattaasitulli allatut iluarsiiffigineqartariaqartarpoq; 1972-imi  Dansk Sprognævnimut Det Danske Punktskriftnævnimi taassuma assinga pilersinneqarpoq; tassani ilaatigut naalisaanerit, oqaatsinik ineriartortsinerit malitsigisai, assigiissarneqartarput.

Ilanngutassiamit, Jørng Lundimit, taanna 2009-mi januaarip ulluisa arfineq-aappaanni Politikenimi ilanngutassiarineqarpoq, eqikkaanerit